|
Aşağı yukarı bütün dillerde, konuşma dilindeki kelime
vurgusu çok önemlidir. Kelimeye, hatta cümleye anlam
katan, anlamı oluşturan şey kelimenin vurgusudur. Bir
kelimenin içindeki hecelerin hangisinin daha vurgulu
okunacağı bazen anlamı değiştirebileceğinden vurgu büyük
önem arz eder. Ayrıca kelimeleri doğru vurgularla
kullanarak konuşmak, söylemek istediklerimizi daha iyi
ifade etmemizi ve karşımızdakiler tarafından daha iyi
anlaşılmamızı sağlar.
Kısa bir tanım yapmak gerekirse;
Vurgu; bir cümlede bir kelimenin ya da bir
kelimede bir hecenin diğerlerinden daha baskın, daha
sert, daha kuvvetli okunmasıdır.
Türkçe yumuşak vurgulu bir dil olduğundan kelimelerdeki
hecelerin vurgusunun yanlış kullanılması çok göze
batmayabilir, ancak vurgu Türkçe açısından da
önemlidir. Örneğin "aydın" kelimesini ele alalım.
Bu kelime, bazen bir şehrimizi ifade ederken bazen bir
erkek ismini ya da bazen okumuş, entelektüel birikimi
olan birini ifade etmekte kullanılabilir. Konuşma
dilinde bu anlamlardan hangisini kastettiğimiz ise
kelimenin içinde bulunan ilk ya da son heceye yaptığımız
vurguya göre değişir. Hemen örneklerle görelim:
AY-dın: Bir ilimiz.
ay-DIN: Bir erkek
ismi.
ay-DIN: Entelektüel
kimse.
AY-dın'a
gidiyorum. (Burada vurgu ilk hecede olduğundan bir
şehre gittiğimiz anlaşılmaktadır.)
ay-DIN'a gidiyorum.
(Burada da vurgu ikinci hecede olduğu için Aydın isimli
bir arkadaşımıza gittiğimiz anlamı çıkıyor.)
Yine birkaç örnek vermek gerekirse;
KAR-tal: İstanbul'da
bir semt.
kar-TAL: Bir kuş
türü.
KUR-tu-luş:
Ankara'da bir semt.
kur-tu-LUŞ: Bir
şeyden kurtulma.
İşte İspanyolcada bu kelime (daha doğrusu kelimelerde
bulunan hece) vurgusu çok daha fazla önem kazanır. Zira
bir kelimenin hece vurgusunun yanlış okunması, anlamı
tamamen değiştirebilir ve bu yüzden istenmeyen
durumlarla karşılaşabiliriz. Bu konuda sıkça verilen bir
örnek İspanyolcada "papa" kelimesinin
okunuşudur. Yazı dilinde aksan işaretiyle vurgulu hece
gösteriliyor olmasına rağmen, konuşma dilinde hangi
heceye vurgu yaptığımıza göre bu kelime farklı
anlamlarda farklı okunur:
PA-pa:
Patates.
pa-PÁ:
Baba.
Birazdan bu kelimenin okunuşlarına bakacağız. Ancak
bundan önce yazı dilinde vurgulu hecenin nerede olduğunu
ve vurgulu heceyi göstermek için kullanılan yönteme ve
işarete bir göz atalım:
Bir kelimenin yazı dilinde okunuşunu gösterirken kesme
(') işaretini kullanıyor ve bu işareti vurgulu okunan
heceden önceye koyuyoruz. Örneğin Türkçede "masa"
anlamına gelen "mesa" kelimesi için örnek
verecek olursak kelimenin okunuşunu "mesa"
olarak yazıyor ve vurgu ilk hecede olması gerektiği için
kesme işaretini "me" hecesinden öncesine
koyuyoruz. Yani sonuçta "mesa" kelimesinin
okunuşunu "/ 'mesa /"
olarak yazıyor ve gösteriyoruz. (Bundan sonraki
derslerimizde gerekli yerlerde kelime okunuş ve
vurgusunu bu şekilde göstereceğiz.)
Evet, şimdi tekrar "papa" kelimesine
dönelim:
Bu kelimeyi "patates"
anlamında kullandığımız zaman
PA-pa: / 'PApa
/ şeklinde okurken;
"Baba"
anlamında kullandığımızda
pa-PÁ: / pa'PÁ
/ şeklinde okuyoruz.
Gördüğünüz gibi yukarıdaki örnekte ikinci anlamında
okurken "papa" kelimesinin
ikinci hecesine vurgu yapmamız kelimenin anlamını
tamamıyla değiştirdi. İşte bu da İspanyolca
kelimeleri okurken vurguya ne kadar önem vermemiz
gerektiğini gösteriyor. (Aslında İspanyolca kelimelerde
-biraz sonra aşağıda göreceğimiz- genel kuralların
dışında bir hece vurgusu varsa, vurgulu hecenin içinde
bulunan sesli harfin üzerindeki aksan / tilde işaretiyle
bu vurgu gösteriliyor. Yazı dilinde vurgulu hecenin
nerede olduğunu bilmemiz açısından büyük kolaylık olan
bu özellik, yukarıda verdiğim "papa" /
"papá" örneğinde de görülmekle birlikte;
konuşma dilinde, yazı dilindeki aksan işaretlerinden
yararlanamayacağımızdan konuşurken hece vurgusuna dikkat
etmemiz büyük önem taşıyor.)
Yine bir örnek daha görelim:
İspanyolcada "mama" kelimesi de vurgulu
hecenin değiştiği yere göre değişik anlamlara gelir:
Bu kelimeyi "meme" anlamında kullandığımızda
MA-ma: / 'MAma
/ şeklinde okurken;
"Anne"
anlamında kullandığımızda
ma-MÁ: / ma'MÁ
/ şeklinde okuyoruz.
Gördüğünüz gibi burada da kelimeyi ikinci anlamında
okurken "mama" kelimesinin
ikinci hecesine vurgu yapmamız kelimenin anlamını
tamamıyla değiştirdi.
Konuşma dilinde hece vurgusunu yanlış kullandığımız
zaman neler olacağına bir bakalım:
Tengo una mama:
Benim bir memem var.
Tengo una mamá:
Benim bir annem var.
Yine başka bir örnek:
Tengo una papa:
Benim bir patatesim var.
Tengo una papá:
Benim bir babam var.
Gördüğünüz gibi konuşurken cümle içinde kelimenin hece
vurgusunu yanlış yerde kullanırsak istenmeyen sonuçlar
doğabilir ya da derdimizi yanlış ifade edebiliriz.
Ana dili İspanyolca olan birisiyle konuşurken vurguları
yanlış yerde kullandığımızda nasıl yanlış
anlaşılabileceğimize dair örnekler bir fikir vermiştir
sanırım. Ve umarım yukarıda verdiğim birkaç örnek
İspanyolcada kelimelerin vurgusunun ne kadar önemli
olduğunu anlatmak için yeterli olmuştur.
Peki, İspanyolcada hece / kelime vurgusunu doğru
kullanmak için yararlanabileceğimiz şablonlar, kurallar
ya da tavsiyeler var mıdır? Hemen bu sorunun cevabını
araştıralım:
Güzel haber şu ki;
İspanyolca kelimelerde hangi hallerde vurgunun nerede
olacağına dair (çok fazla olmayan birkaç istisna
dışında) kesin kuralların olduğu söylenebilir. Yine de her
kelimeyi ezberlerken (tabii anlamlarına da dikkat
ederek) vurguları ve okunuşlarıyla birlikte ezberlemek
ve eğer mümkünse dinleyerek öğrenmek
gerekir. Şimdi gelin, İspanyolcadaki kelime vurgusuyla ilgili
basit birkaç kuralı ya da püf noktalarını görelim:
1-)
Bazı kelimelerde hangi hecenin
vurgulu okunacağı o hecedeki sesli harfin üzerine
bulunan ve "tilde" olarak adlandırılan aksan / vurgu
işaretinden belli olur. Aksan / tilde işareti olan
kelimelerde aksan işaretinin bulunduğu hece vurgulu
okunur:
bal-CÓN:
/ 'balKÓN /
(balkon)
LÁ-piz: / 'LÁpis
/ (kurşun kalem)
li-MÓN: / li'MÓN
/ (limon)
Eğer kelimede vurgu / aksan / tilde işareti yoksa
o zaman da aşağıdaki genel kurallar devreye girer:
2-) Eğer bir kelimede
aksan işareti yoksa ve kelimenin sonu sesli bir harfle
ya da "n" veya "s" sessiz harflerinden biriyle bitiyorsa
kelimenin sondan bir önceki hecesi vurguludur. (Bu
durumda iki heceli kelimelerde sondan bir önceki hece
olan ilk hecenin vurgulanacağı tabiidir.)
ME-sa:
/ 'MEsa /
(masa)
LİB-ro: / 'LİBro
/ (kitap)
ven-TA-na: / ben'TAna
/ (pencere)
a-ma-RI-llo: /
ama'Rİyo / (sarı)
3-) Eğer bir kelimede
aksan işareti yoksa ve kelimenin sonu "n" ya da "s"
sessiz harflerinden başka bir sessiz harfle bitiyorsa
kelimenin son hecesi vurguludur:
a-ZUL:
/ a'SUL /
(mavi)
o-ri-gi-NAL: /
orihi'NAL / (orijinal)
es-pa-ÑOL: /
espa'NYOL / (İspanyolca)
4-) İspanyolca
kelimelere son ekler geldiğinde
bu ekler de yukarıda saydığımız kurallara genellikle
uyarlar:
ha-BLAR:
/ a'BLAR /
(konuşmak) (Burada kelime "n" ya da "s" sessiz
harflerinden başka bir sessiz harfle bittiğinden vurgu
son hecededir. Bkz: Kural 3)
ha-BLAN-te: /
a'BLANte / (konuşmacı) (Burada kelimenin
sonu sesli bir harfle bittiği için vurgu sondan bir
önceki hecededir. Bkz: Kural 2)
ha-bla-DOR: /
abla'DOR / (geveze) (Burada kelime "n" ya
da "s" sessiz harflerinden başka bir sessiz harfle
bittiğinden vurgu son hecededir. Bkz: Kural 3)
HA-blo: / HA'blo
/ (konuşuyorum) (Burada kelimenin sonu sesli bir harfle
bittiği için vurgu sondan bir önceki hecededir. Bkz:
Kural 2)
HA-blan: / HA'blan
/ (konuşuyorlar) (Burada kelimenin sonu "n" sessiz
harfiyle bittiği için vurgu sondan bir önceki hecededir.
Bkz: Kural 2)
Elbette bunlar dışında da bazı kurallar var. Ancak
buraya kadar gördüğümüz kurallar genel kurallar
olup, yukarıda da belirttiğim gibi bu kuralların birkaç
istisnası bulunmakta. Bu nedenle her kelimeyi
ezberlerken vurgusu ve okunuşuyla birlikte ezberlemek ve
özellikle dinleyerek öğrenmek çok daha faydalı
olacaktır.
Şimdilik benim bu konuda söyleyeceklerim bu kadar. Başka
bir dersimizde görüşmek üzere... |
